تاریخچه توپ طلا | فرانس فوتبال | فیفا | کریستیانو رونالدو | لیونل مسی

تاریخچه جایزه «توپ طلا» (Ballon d’Or) پر از بازیکنان افسانه ای، تصمیمات جنجالی و معیارهای تکامل یافته است. توپ طلا معتبرترین جایزه فردی در جهان فوتبال به حساب می آید و در هفت دهه گذشته از نبوغ، ثبات و قدرت رهبری فوتبالیست های برتری تجلیل کرده است که این ورزش را بارها ارتقا داده اند. برندگان این جایزه در تاریخ فوتبال جاودانه می شوند و نام آن ها همواره در یاد فوتبال دوستان باقی خواهد ماند. در ادامه با تاریخچه توپ طلا را از زمان شکل گیری این جایزه تا آخرین مراسم اهدای آن در زمان نگارش این مطلب آشنا می شویم.

 

ریشه ها

مجله فرانسوی «فرانس فوتبال» جهانیان را در سال 1956 با جایزه توپ طلا آشنا کرد که برنده اولین دوره آن «استنلی ماتیوس» انگلیسی بود. این پیروزی آغازگر سنتی بود که همه ساله برای تجلیل از برترین استعدادهای فوتبال برگزار می شود. البته در ابتدا تنها بازیکنان اروپایی واجد شرایط کسب این جایزه بودند و بزرگان آمریکای جنوبی مثل «پله» و «دیگو مارادونا» هرگز موفق به دریافت این جایزه نشدند. در سال 1995 معیارهای توپ طلا تغییر یافت تا همه بازیکنانی که در باشگاه های اروپایی توپ می زنند، بتوانند شانس پیروزی در این مراسم را داشته باشند. در همین سال «جرج وه‌آ» به اولین، و تا به حال تنها، فوتبالیست آفریقایی تبدیل شد که این جایزه را با خود به خانه می برد. از سال 2007 همه بازیکنان فارق از ملیت و تیمی که در آن بازی می کنند، می توانند توپ طلا را بدست بیاورند. توپ طلا از سال 2010 تا 2015 به صورت موقت با جایزه «بازیکن سال فوتبال جهان فیفا» (FIFA World Player of the Year) ادغام شد تا شاهد «توپ طلای فیفا» (FIFA Ballon d’Or) باشیم. فرانس فوتبال در سال 2016 کنترل کامل توپ طلا را پس گرفت تا در حال حاضر این مجله و فیفا هر ساله جوایز خود را به صورت جداگانه اهدا کنند.

 

ارزش و اهمیت توپ طلا

توپ طلا چیزی ورای یک جایزه است و عظمت بازیکنانی را نشان می دهد که موفق به کسب آن شده اند. تنها بازیکنانی که به صورت مداوم در یک سال در بالاترین سطح بازی می کنند، می توانند انتظار برنده شدن این جایزه را داشته باشند. هر برنده توپ طلا در کنار افسانه های فوتبال قرار می گیرد؛ ستاره هایی که همگی فردی ترین قله این ورزش را فتح کرده اند. این جایزه از اهمیت فرهنگی بالایی هم برخوردار است و علاوه بر کلکل هایی که میان طرفداران بازیکنان مختلف شکل می گیرد، الهام بخش استعدادهای جدید فوتبال می شود تا در مستطیل سبز در آینده مانند ستاره های امروز بدرخشند. از جوایز دیگری که در مراسم اهدای توپ طلا عرضه می شوند، می توان به «جایزه کوپا» (Kopa Trophy) و «جایزه یاشین» (Yashin Trophy) اشاره کرد که جایزه اول به بهترین بازیکن زیر 21 سال و جایزه دوم به برترین دروازه بان سال اهدا می شود.

 

برندگان شاخص این جایزه

بسیاری از برندگان توپ طلا نه تنها به موفقیت های تیمی با باشگاه ها و تیم های ملی خود رسیده اند، بلکه فوتبال را برای همیشه تغییر داده اند. «لو یاشین» از اتحادیه جماهیر شوروی در سال 1963 به اولین و آخرین دروازه بان برنده توپ طلا بدل گشت. «یوهان کرایف» هلندی در سال های 1971، 1973 و 1974 این جایزه را کسب کرد تا تاثیر سیستم تاکتیکی «توتال فوتبال» در دهه 70 میلادی برای فوتبال دوستان بیش از پیش مشخص شود. «میشل پلاتینی» از سال 1983 تا 1985 سه بار پیاپی برنده این جایزه شد که این اتفاق پیش از این هرگز رخ نداده بود. رونالدوی برزیلی هم رکورد جوانترین برنده توپ طلا را در سن 21 سال، 3 ماه و 5 روز از آن خود کرد؛ رکوردی که «لامین یامال» در 3 سال آتی می تواند بشکند. البته تنها یک بازیکن تا به حال توانسته جایزه اختصاصی «سوپر توپ طلا» (Super Ballon d'Or) را ببرد؛ جایزه ای که تنها یک بار در 24 دسامبر 1989 به برترین بازیکن سه دهه گذشته از دید فرانس فوتبال، «آلفردو دی استفانو»، اهدا شد.

همانطور که پیشتر به آن اشاره کردیم، جرج وه‌آ به اولین بازیکن آفریقایی تبدیل شد که توپ طلا به او اهدا شده. در آخرین دوره اهدای این جایزه «محمد صلاح» مصری رتبه چهارم را کسب کرد و شاید با یک برنده توپ طلای آفریقایی دیگر فاصله زیادی نداشته باشیم. البته هر مطلب درباره رکوردداران این جایزه به دو بازیکنی ختم می شود که در دو دهه گذشته با رقابت پایاپای خود عاشقان فوتبال را هر هفته به وجد می آوردند. «لیونل مسی» با 8 توپ طلا رکوردار این جایزه است و تصور شکسته شدن رکورد او در حال حاضر بسیار سخت به نظر می رسد. در جایگاه دوم، «کریستیانو رونالدو» با 5 توپ طلا قرار دارد. او با آخرین توپ طلایش در سال 2017 به رکورد مسی رسید، اما اسطوره آرژانتینی سه بار دیگر در سال 2019، 2021 و 2023 هم برنده این جایزه شد تا فاصله نسبتا زیادی را با رقیب پرتغالی خود ایجاد کند.

 

برندگان اخیر

توپ طلای مدرن بازتاب دهنده تکامل فوتبال و ستاره های در حال تغییر آن است. «کریم بنزما» در سال 2022 در اوج دوران فوتبالی خود قرار داشت و به دلیل تاثیر زیادش در قهرمانی رئال مادرید در لیگ قهرمانان اروپای آن سال، این جایزه را کسب کرد. مسی بعنوان موثرترین بازیکن تیم فاتح جام جهانی 2022 قطر به آخرین توپ طلای خود در سال 2023 رسید. «رودری» با منچستر سیتی سه گانه لیگ، جام حذفی و لیگ قهرمانان اروپا را در فصل 2022-2023 به دست آورد و موفق شد تا توپ طلای سال 2024 را کسب کند. در همین هفته آخرین دوره این مراسم در پاریس فرانسه برگزار شد که در آن شاهد اهدای این جایزه به «عثمان دمبله» فرانسوی بودیم.

 

جنجال ها

توپ طلا هرگز بدون جنجال نبوده. بسیاری بر این باور هستند که موفقیت تیمی باید بر نبوغ فردی بچربد، مخصوصا در فصل هایی که یک بازیکن با وجود درخشش فراوان موفق نمی شود که فاتح جام مهمی با باشگاه یا تیم ملی اش شود. یکی دیگر از انتقادات وارده بر فرانس فوتبال این است که توپ طلا در طول تاریخ تنها چندبار به مدافعان اهدا نشده و یاشین هم تنها دروازه بانی است که این جایزه را به دست آورده؛ توپ طلا اغلب به مهره های هجومی اهدا می شود. لغو این مراسم در سال 2020 به دلیل تداخلات ناشی از پاندمی کرونا هم صدای بسیاری از فوتبال دوستان، به خصوص طرفداران «روبرت لواندوفسکی»، را درآورد چون از دید بیشتر کارشناسان در صورت برگزاری این مراسم در سال 2020، این مهاجم لهستانی برنده آن می شد؛ ستاره ای که می توانست در سال 2021 هم برنده توپ طلا شود، اما با وجود آمار بهتر در مقایسه با مسی، از کسب این جایزه بازماند و شاید دیگر نتواند نام خود را به فهرست برندگان توپ طلا اضافه کند.

 

توپ طلای زنان

فرانس فوتبال از سال 2018 جایزه «توپ طلای زنان» (Ballon d'Or Féminin) را هم در کنار توپ طلا به برترین بازیکن زن فوتبال جهان اهدا کرده است. برنده اولین توپ طلای زنان «آدا هاگربرگ» نروژی بود. «مگان رپینو» از آمریکا در دوره بعدی این جایزه را با خود به خانه برد. از سال 2021 شاهد سلطه بازیکنان اسپانیایی باشگاه بارسلونا در این مراسم بوده ایم؛ «الکسیا پوتیاس» در سال های 2021 و 2022 و «آیتانا بونماتی» در سال های 2023، 2024 و 2025 این جایزه ارزشمند را به دست آورده اند.