بازسازی | کلیسای نوتردام پاریس | فرانسه

سال ها قبل از آتش گرفتن کلیسای جامع «نوتردام پاریس» (Notre-Dame de Paris)، تعدادی معمار مشتاق مسیر بازسازی نهایی آن را مشخص کرده بودند. آقای «رمی فرومونت» (Rémi Fromont) در سال 2012، وقتی که دانشجوی معماری بود، اسکلت چوبی کلیسا را، چراغ در دست و بر سر، با یاداشت برداری از هر تیر ساختمان روی دفتر طراحی خود بازسازی کرد تا بعدا در کلاس نشان دهد. ملقب شدن این قسمت از کلیسا به «جنگل» بی دلیل نیست. این روبنای زیرشیروانی با بیش از 1000 تیر ساخته شده بود که رشد خیلی از درختان منبع شان قبل از تکمیل نوتردام در سال 1260 شروع شده بود.

اسناد فرومونت بعدا به «CAD» (طراحی به کمک رایانه) تبدیل شدند و خود او هم معمار مسئول بازسازی اسکلت کلیسا شد. استاد دانشگاه «Vasser» و متخصص معماری قرون وسطی، آقای «اندرو تالون» (Andrew Tallon)، در سال 2015 یک اسکن لیزری از این کلیسای جامع را تکمیل کرد؛ این سند دیجیتال 1 میلیارد نقطه ای تمام ویژگی های منحصر به فرد ساختمان نوتردام را به صورت میلی متری ثبت کرد. هر دوی این پروژه ها جزئی از نقش راه بازسازی کلیسا بعد از آتش گرفتنش در سال 2019 بودند. این پروژه ها با تیم های بازسازی کمک کردند تا به تکنیک های کلاسیک معماری ساختمان و همچنین قرن ها نوسازی، بازسازی و فرسایش آن وفادار بمانند. آقای «پاسکال پرونت» (Pascal Prunet)، یکی از معماران اصلی فرایند بازسازی، می گوید: «معماری کلیسای نوتردام خیلی باقاعده به نظر می رسد، اما مشکل این است که این معماری بسیار بی قاعده است. مشکل ما به هندسه برمی گشت و نه تکنیک.»

 

بازسازی یک نماد معماری

بر اساس صحبت های پرونت، یک پروژه بازسازی به عمق نوتردام از زمان جنگ جهانی دوم انجام نشده است؛ جنگی که در آن بمباران ها باعث ویرانی بسیاری از کلیساها در سرتاسر اروپا شده بود. با اینکه بازسازی روش های ساخت و ساز کهن در مقیاس بزرگ امری چالش برانگیز بود، پرونت دشواری واقعی را بازسازی وفادارانه شکل کلیسا می داند. این ساختمان با قوس ها و دیوارهای نامنطبق متعدد خود، هزارتویی از انحناهای پیچیده، سنگ کاری های مرتفع و طراحی صنعتگرانه است که قرن ها در معرض فرسودگی بوده اند. این ساختمانی با زوایای درست نیست و به همین دلیل، اسناد دیجیتال کلیسا در فرایند بازسازی اش نقشی حیاتی را بازی کردند. چالش اولیه جلوگیری از فروپاشی بیشتر سازه بود. آتشی که در آپریل 2019 باعث سرنگونی «منار تیزه» (flèche) نوتردام شده بود، نتیجه یکی از تلاش ها برای بازسازی کلیسا بود. این موضوع به فروریخت داربست دور سازه به درون کلیسا و ذوب ناقص انبوهی از آهن های بکارگرفته شده در آن منتهی شد. چیزی که کار بازسازی را دشوارتر کرد، ذوب شدن سقف سربی سازه بود که باعث آلوده شدن سایت پروژه شد.

بعد از آتش سوزی، تلاش ها برای تثبیت وضعیت کلیسا فورا شروع شد. گروه ویژه ای که شامل راهنمایان کوهستان می شدند، ماه ها به داربست سوخته و خمیده نوتردام برده می شدند تا به آرامی آهن ها را ببرند و جدا کنند. سپس مجموعه ای از قوس ها از جنس چوب سیاه کاج سفارشی برای ساپورت پشت‌بندهای معلق نصب شدند تا از تضعیف بیشتر سازه جلوگیری گردد. همچنین یک سازه داربست عظیم که می توان آن را با شهری درون یک شهر دیگر مقایسه کرد، ساخته شد تا صنعتگران و کارگران به کوچکترین بخش های کلیسا هم دسترسی داشته باشند. جدا کردن آلودگی های سربی با وجود چالش برانگیز بودن، فرصت مناسبی را برای تمیز کردن کلیسا ایجاد کرد. کارگران بازسازی این نکته را متوجه شدند که با استفاده از شیرابه علاوه بر جدا کردن ذرات سرب می توانند قرن ها خاک، کثیفی و دوده شمع را هم پاک کنند. نتیجه بکارگیری حجم زیادی از این خمیر شیرابه به همراه مواد شیمیایی متفاوت برای پاک کردن رنگ، دیوارهای براق و تقریبا کرم رنگ و فضای داخلی به رنگ های آبی، زرد، قرمز و قهوه ای بوده است. کلیسای فعلی با اینکه به ساختار اولیه وفادارتر است، اما در تضاد مشخصی با پیوند مدرن نوتردام با تیره و تاری معماری گوتیک قرار دارد. پرونت می گوید: «ما متوجه شدیم که هم می توانیم آلودگی را جدا کنیم و هم تمیزکاری عمیقی را انجام دهیم. آزمایش های بزرگتری را روی سطوح بزرگتری انجام دادیم و از این نتیجه غافلگیرکننده خیلی راضی بودیم. ما توانستیم رنگ اولیه سنگ ها را به آن ها برگردانیم.»

 

2500 درخت بلوط

شاید بتوان گفت که بیشترین دقت و زحمت در بازسازی نوتردام صرف کار روی سازه سقف و منار تیزه آن شده است که چند شرکت نجاری فرانسوی در همان ابعاد اولیه و با حفظ ویژگی های منحصر به فردشان آن ها را دوباره ساختند. بخشی از این نجاری حرفه ای توسط «نجاران بدون مرز» انجام شد. آقای «ویل گوساکوف» (Will Gusakov) ساکن ایالت ورمانت آمریکا که شرکتش، «Goosewing Timberworks»، در روش های سنتی نجاری تخصص دارد، در نیمه اول 2023 به تلاش ها برای بازسازی کلیسا ملحق شد. او به همراه تقریبا 20 نفر دیگر در «Ateliers Desmonts» مشغول به کار شد؛ این کارگاه واقع در «نورماندی» وظیفه بازسازی سازه سقف نوتردام را بر عهده داشت که پس از ساخت جدا، ارسال و در محل بازسازی شد. به دلیل محدودیت فضا در سایت پاریس و تمایل به انجام آزمایش های تحت فشار، تقریبا همه جوانب پروژه به همین شکل خارج از محل بازسازی انجام شدند.

مسئولین مدیریت جنگل ها در سرتاسر فرانسه بیش از 1400 درخت بلوط، هم مستقیم و هم بدون گره، را بارکدگذاری کردند و به کارگاه نورماندی برای ساخت سقف فرستادند؛ البته در مجموع 2500 بلوط برای کل پروژه مورد استفاده قرار گرفت. گوساکوف و همکارانش با استفاده از تبرهای دست ساز شخصی سازی شده، تجربه نجاری قرون وسطایی را بازسازی کردند و بجای استفاده از یک کارخانه چوب بری، با دست چوب ها را بریدند. آن ها با مهارت بالا بلوط های 15 متری را برش می دادند و به شکل تیرهای ساختمان درشان می آوردند. نجاران در طول فرایند گهگاهی از کتیبه هایی که حاوی عکس های قدیمی کلیسا بودند و طراحی های فرومونت مشورت می گرفتند و کار خود را با اسناد تاریخی مقایسه می کردند و می سنجیدند. آن ها اغلب ماکت های خود را به معماران پروژه نشان می دادند؛ به امید اینکه با بازسازی تکنیک های اولیه بتوانند چالش های فنی را حل کنند و به روح و روحیه بنای ابتدایی وفادار بمانند.گوساکوف می گوید: «رسیدن به سطح وفاداری مورد نظر امری زمانبر بود. خوشبختانه معماران به ایده هایمان علاقه داشتند و برای گفته هایمان ارزش قائل بودند.»

از طراحی ها و اسکن ها برای ایجاد 57 «خرپا» (truss) استفاده شد که همگی منحصر به فرد و دقیقا مناسب شکل و شمایل سقف نوتردام بودند. این کلیسا یکی از اولین ساختمان هایی در تاریخ بود که به صورت گسترده و سیستماتیک اتصال های مورتیس و تنون را بکار گرفته بود. پرونت می گوید: «چیزی که از نوتردام یاد گرفتم این است که این کلیسا آزمایشگاهی برای دوران گوتیک بود». نجاری تنها یکی از نمونه های متعددی است که متخصصان را به کار پیچیده و زمانبر بازسازی واداشت. اعضای سازمان «Compagnons du Devoir» (قهرمانان وظیفه) از روش های آهنگری کهن استفاده کردند. تیمی از پتینه کاران مجسمه های سربی را با رنگ های عکس های قرن نوزدهمی کلیسا تطبیق دادند. یک ارگ ساز ماهر بلژیکی جایگزین ارگ کوچکی را با دست ساخت. متخصصین 1 سال را صرف بازسازی نقاشی های و دیوارنگاره های کلیسای نوتردام کردند و با استفاده از سرنگ های پر از چسب، تکه های نقاشی را دوباره به آثار متصل کردند. ناقوس های کلیسا هم برای تمیزکاری جدا شدند. کار این متخصصین در طوماری ثبت شده که این طومار در یک تیوب سربی در خروس زراندودی روی بادنمای مناره قرار دارد. البته اسناد دیجیتال هم برای تیم های بازسازی آتی حفظ شده اند. همانطور که گوساکوف می گوید: «هدف تنها زنده نگه داشتن اشیای موزه نیست، بلکه حفظ میراث فرهنگی مهارت ها و تکنیک های افرادی است که می توانند این اشیا را خلق کنند.»