پل کازانگولا در آفریقا: تنها نقطه مرزی چهارگانه جهان
در 10 می 2021، روسای جمهور چندین کشور آفریقایی به «کازانگولا» (Kazungula) آمدند تا «پل کازانگولا» (Kazungula Bridge) را افتتاح کنند؛ پلی که زامبیا را در امتداد «رودخانه زامبزی» (Zambezi River) به بوتسوانا وصل می کند. این پل جریان ترافیک بخش زیادی از آفریقا را عوض کرده و باعث رونق اقتصاد تمام این منطقه شده است.
انحنایی نرم اما عجیب
اما ماجرای پل کازانگولا کمی پیجیده تر است. این پل با انحنای نرم اما عجیبی این دو کشور را به هم وصل می کند که دلیل آن نه به معماری، بلکه به ژئوپلیتیک برمی گردد تا دو کشور دیگری که در هر سمت این پل هستند، از طریق این پل به یکدیگر متصل نشوند. در نقشه های جهانی تنها یک نقطه از جهان محل تلاقی 4 کشور یا یک «نقطه مرزی چهارگانه» (quadripoint) است؛ نقطه ای در وسط رودخانه زامبزی که 4 کشور زامبیا، زیمبابوه، بوتسوانا و نامیبیا را به همدیگر وصل می کند، اما اگر از فاصله نزدیک تری به این پدیده نگاه کنید، این نقطه ناپدید می شود و به 2 نقطه مرزی سه‌گانه تبدیل می شود؛ نقطه غربی محل تلاقی بوتسوانا و زامبیا با نامیبیا و نقطه شرقی محل تلاقی این دو کشور با زیمبابوه است.
دلیل این باور غلط رایج این است که این 2 نقطه مرزی سه‌گانه تنها 135 متر با یکدیگر فاصله دارند. نکته جالب تر این است که مرز بین زامبیا و بوتسوانا کوتاه ترین مرز بین المللی جهان هم نیست و این جایگاه به مرز 85 متری بین شبه جزیره اسپانیایی بسیار کوچک «Peñón de Vélez de la Gomera» و مراکش اختصاص دارد. البته در دهه 1970 این نقطه مرزی چهارگانه مبحث جنجال برانگیزی بین دو کشور زامبیا و بوتسوانا از یک طرف و دو رژیم تحت استعمار سفید پوستانِ آفریقای جنوبی (که در آن زمان نامیبیا را اشغال کرده بود) و رودزیا (نام پیشین زیمبابوه) بود.
فروکش کردن جنجال ژئوپلیتیک
اگر این نقطه مرزی چهارگانه وجود داشت، آفریقای جنوبی و رودزیا تمام ترافیک میان رودخانه ای بین زامبیا و بوتسوانا را کنترل می کردند. آفریقای جنوبی با همین فرض، «فری کازانگولا» (Kazungula Ferry) که زامبیا و بوتسوانا را به یکدیگر متصل می کرد را غیرقانونی اعلام کرد. این اقدام در نهایت به یک رویارویی مسلحانه در سال 1970 منجر شد. چند سال بعد از آن، ارتش رودزیا با این ادعا که این فری اهداف نظامی داشته، آن را غرق کرد. با از میان رفتن هر دو رژیم سفیدپوست، این جنجال ژئوپلیتیک تا حد زیادی فروکش کرد. پل کازانگولا که دقیقا از این «منطقه نقطه مرزی چهارگانه» می گذرد، 923 متر طول و 18.5 متر عرض دارد. این پل کابلی 2 لِین خودرو در هر مسیر، یک ریل راه آهن و پیاده روهایی را در هر سمت خود دربرمی گیرد. ساخت این پل برای شرکت کره جنوبی «Daewoo E&C» به مدت 6 سال طول کشید و برای آن 259 میلیون دلار هزینه برد. دولت های زامبیا و بوتسوانا، «بانک توسعه آفریقا» (African Development Bank)، «آژانس همکاری بین المللی ژاپن» (Japanese International Cooperation Agency) و «صندوق تراست زیربنای اتحادیه اروپا-آفریقا» (EU-Africa Infrastructure Trust Fund) بودجه این پروژه را تامین کردند.
این پل جایگزین یک «شناوک فری» (pontoon ferry) می شود که به صورت همزمان می توانست تنها دو کامیون را حمل کند. این امر به معنی این است که ترافیک جاده شلوغ بین «کمربند مس» (Copper Belt) در جنوب کونگو و شمال زامبیا حالا مسیر جایگزین مناسبی به بندر دوربان در آفریقای جنوبی بدون گذر از زیمبابوه دارد. آن جاده معمولا در مرز «Beitbridge» در محل ورود به آفریقای جنوبی ترافیک سنگینی را تجربه می کرد. همین ترس از دست دادن عوارض جاده ای پرسود آن بود که باعث شد تا رئیس جمهور سابق زیمبابوه، «رابرت موگابه»، از ائتلاف ساخت پل کازانگولا کنار بکشد. رئیس جمهور بعدی و فعلی زیمبابوه، «امرسون منانگاگوا»، رویکرد معقول تری را پیش گرفته و با ارتقای جاده های منتهی به این تقاطع، خواستار بازگشت به این ائتلاف شده است.
از محصور تا متصل در خشکی
در هر صورت این پل باعث کاهش ترافیک و هزینه تجارت و افزایش معاملات تجاری میان زامیبا و بوتسوانا و همچین «شورای توسعه جنوب آفریقا» (Southern Africa Development Council یا SADC) شده است؛ SADC یک سازمان همکاری اقتصادی و سیاسی بین 16 کشور است که یک سوم جنوبی آفریقا را پوشش می دهد. آفریقا همچنان از زیربنای جاده ای ضعیف یا ناموجود رنج می برد. از دید SADC، یک شبکه جاده ای به خوبی حفظ شده از موارد کلیدی در ترویج همگرایی و توسعه در سراسر این قاره می باشد. پل کازانگولا برای تبدیل زامبیا و بوتسوانا (و در آینده نزدیک شاید زیمبابوه) از کشورهایی محصور به متصل در خشکی ضروری است. شاید اگر روزی ماشین ها و کامیون ها بتوانند مسیر کیپ تاون تا قاهره را به راحتی طی کنند، این کار را از طریق پل کازانگولا انجام دهند.
یکی از کشورهایی که در این ماجرا نقشی حیاتی را بازی می کند، اما در این مقاله تا به حال آنچنان درباره آن صحبت نشده، نامیبیاست. این کشور که بیشتر آن روی ساحل آتلانتیک و بیابان جنوب غربی آفریقا واقع است، «نوار کاپریوی» (Caprivi Strip) را در خود جا داده. اسم نوار کاپریوی به صدراعظم پیشین آلمان برمی گردد؛ کسی که این «پنهندل» (panhandle) را طی «پیمان هلیگولند-زنگبار» (Heligoland-Zanzibar Treaty) در سال 1980 از بریتانیا گرفت و به قلمروی خود اضافه کرد. او می خواست تا کلنی «آفریقای جنوب غربی» به زامبزی دسترسی داشته باشد و تا اقیانوس هند قابل ناوبری باشد. البته این امر میسر نشد چون 70 کیلومتر در شرق کازانگولا، آبشار ویکتوریا جلوی این مسیر را گرفته. اگر نقشه کاپریوی جواب داده بود، «منطقه نقطه چهارگانه» حالا می توانست به ناحیه ترانزیت شلوغی برای افراد و اجناس در سراسر جنوب آفریقا تبدیل شود. به لطف پل کازانگولا، این رویا به شکل متفاوتی دارد محقق می شود.
ماهیت قانونی پل کازانگولا
دولت های زامبیا و بوتسوانا در آگوست 2007 از قراردادی برای ساخت پلی جایگزین فری کازانگولا خبر دادند. وجود یک مرز کوتاه 150 متری بین زامبیا و بوتسوانا از سال 2006 تا 2010 مورد تایید هر 4 کشور مربوطه بود و در نقشه پروژه «صندوق توسعه آفریقا» (African Development Fund) نشان داده شده است. اما پیمان میان آلمان و بریتانیا که پیشتر به آن اشاره شد، قید می کند که تقاطع ژرفگاه چوبی و زامبزی که امروزه در مرزهای زیمبابوه قرار دارد، محدوده شرقی نوار کاپریوی در نامیبیای امروزی است. به علاوه، در سال 2014 گزارش داده شد که نامیبیا در حقیقت به بوتسوانا و زامبیا حق ارتفاقی را اعطا کرده تا پل شان را در بخشی بسازد که هر سه طرف موافق بودند که در قلمروی نامیبیا قرار دارد.